Tutunamayanlar, Oğuz Atay

Bir kaç tane kitap var. Yıllardır okuma listemin içerisinde yer alan ve bir türlü okuyamadığım. Oğuz Atay'ın Tutunamayanlar'ı bunlardan birisiydi. Üniversitede okuduğum yıllarda derslerin yoğunluğu, kitabın kalınlığı derken hiç elim gitmemişti. Mezun olduktan sonra yüksek lisans, iş telaşları, evlilik, askerlik, çocuk(lar) ... Telaşlar azalmaya, hayat çocuklu olarak "steady state"ine (elektronikte kullanılan bir terim: kararlı hal anlamına geliyor, transient yani geçişken durumdan sonra geliyor) ulaşmaya yüz tutunca yıllardır istediğim bir şey olan Atay'ın sarsıcı romanını okuyabildim. İyi ki de bu kadar uzun beklemişim.

Oğuz Atay İTÜ İnşaat Mühendisliği mezunuymuş. İlk romanı olan Tutunamayanlar 1970'de TRT Roman ödülüne değer görülmüş. 1984'te İletişim yayınlarınca yeni baskısı yapılana kadar pek ilgi görmemiş. Benim okuduğum 2000 yılı tarihli 20. baskısıydı. Başına konulan iki önsözle birlikte 736 sayfalık tek cilt, zaman zaman okumayı zorlaştırıyor.

İnşaat mühendisi olan Turgut Özben'in üniversiteden arkadaşı Selim Işık intihar eder. Roman, Turgut'un Selim'in, birçoğunu tanımadığı, arkadaşlarından ve bıraktığı metinlerden Selim'in bilmediği yönlerini öğrenmeye çalışması sürecini anlatır. Bu araştırma sürecinde kendi küçük burjuva yaşantısıyla yüzleşir.

Roman, alışılmış akışları sevenleri yoracak türden. Okurken, bir caz doğaçlaması etkinliğinde hissettim kendimi yer yer. Öyle ki yukarıda özetlediğim bir ana kurgu var. Bu kurgunun etrafında enstrümanlar, burada Selim'in arkadaşlarının anlattıkları ve ondan kalan metinler oluyor, kendi melodilerini seslendiriyorlar. Özellikle, kitabın başlarında yer verilen, Süleyman Kargı'nın bölümünde kopup okumayı bırakan çoktur diye düşünüyorum. Atay, okuyucusundan çaba istiyor bu kesin. Dikkatli okumalısınız. Yoksa, kitabın ortalarını geçtiksen sonra başlayan ve yaklaşık 100 sayfa süren, hiçbir noktalama işaretinin kullanılmadığı, kimi yerlerinde eş zamanlı üç farklı hikayenin anlatıldığı bölümde ipin ucunu kaçırırsınız.  Tutunamayanlar'ın başına kimi kitap ve yazarları ön koşul olarak koymak yerinde olur. Gonçarov'un Oblomov'u ile Dostoyevski ve Kafka'nın, kitapta göndermeler olmasa bile bence Camus'yü de eklemeli, başlıca eserlerini okumuş olmak Tutunamayanlar'dan alınacak tatmin duygusunu arttıracaktır.

Biz mühendislere özgü bir durum mudur bilemiyorum. Tanıdığım meslektaşlarım arasında bir çok Turgut var. Turgut'un kitabın önsözünde de açıklanan seçimi bir cesaret midir? Sürüden ayrılarak, yalansız bir hayatı seçmek? Ya da bir yerde kaçınılmazı yaşarken (düzenli aile/iş yaşamı, aileye karşı sorumlulukları yerine getirmek) "hücre"sini (hayatını) güllerle (kendisine keyif veren küçük şeyler) donatmaya çalışmak daha mı doğrudur? Öyle ya da böyle hep bir seçim yapıyor ve yaptığımız bu seçimlerin sonuçlarını yaşıyoruz. Doğru tek değil ya da doğru diye bir şey yok.

1970'li yıllarda TRT'nin roman ödülü veriyor olmasına dikkat çekip TRT'nin KURMACA DÜNYANIN İPLİĞİNDE BİR KOZA " OĞUZ ATAY adında bir belgeseli olduğunu hatırlatayım. Belgeseli online olarak sipariş edilebilirsiniz. Ve Atay ile 1972 yılında yapılmış bir söyleşi. Gerçekten hazine değerinde. 5 yıl önce Tehlikeli Oyunlar adlı bir blogun yazarı tarafından konulmuş sanal dünyaya. Kendisine teşekkürlerimi bir de buradan sunayım.

Son dönemde yazdığım kitap etiketli yazılarda yaptığım alıntıları bu kez yapmayacağım. Bir başlarsam sayfalar dolusu alıntı yapabilirim. İlk iki yüz sayfayı geçtikten sonrası su gibi akan bir roman. Belki de romanın başlarını daha zor okunur yapmak da bilinçli tercihidir Atay'ın. Bahsettiğim ve yukarıda bağlantısını verdiğim 1972 tarihli söyleşisinden bir soru / yanıt ile bitireyim:

Oğuz Atay romanının yapı,içerik ve anlatım çeşitliliği bakımından anlaşılandan farklılığı hemen dikkati çekiyor. Anlatım özelliğindeki değişiklikler, sıçramalar ve hız, okurun romana girmesini bir ölçüde güçleştirmiyor mu? Bu, okurla aranızda kurmak istediğiniz bağ bakımından düşündürücü değil mi?

Ülkemizde okur sayısı oldukça düşük. Büyük kalabalıklarla bağ kurduğu sanılan romanların bile aydınların dışında bir okuyucu kitlesi bulduğunu sanmıyorum. Üstelik aydınlar bir de kendileri hakkında yazılanları okumak zorunda. Bu bakımdan benim gibi yeni yazmaya başlayan birini arayıp bulmak ve alıp okumak zahmetinin üstesinden gelmiş okuyucuların, ilk bakışta yorucu görünen sayfalar arasında güçlük çekmeyeceğine güveniyorum. Okur yazarı az olan ülkemizde bile, okuyucular böyle bir kitap yayımlandığını haber alırlarsa, birçok yazarımızın aklından bile geçiremeyecekleri bir yetenekle daha neler neler okuyabileceklerine inanıyorum. Okuyucuyu yeteneksiz sayarak, yazmak istediklerini sadeleştirme çabasına girişenlerin de neden oturup yazdıklarını anlamıyorum.

(Yeni Ortam 30.09.1972, http://tehlikelioyunlar.blogcu.com/tutunamayanlar-ustune-oguz-atay-ile-konusma-soylesi/2547652 )