Ali Münif Bey'in Hatıraları / Taha Toros

Bir konuya takılıp kalmak, 40'lı yaşlarıma kadar pek yaptığım bir şey değildi. Belki de bu yüzden, bir çok konuda bir çok yarım yamalak bilgiye sahibim. Nedendir bilmem İttihat ve Terakki tarihi, daha doğrusunu söylersem Osmanlı'nın son 30 senesi ile Cumhuriyetin ilk 20 senesini kapsayan 50 yıllık süre, çok ilgimi çekiyor. Durup düşündüğümde sebebini, bir dönem okuduğum anı-romanlar geliyor aklıma. Ayşe Kulin, Cahit Uçuk bu konuda birden çok eserini okuduğum iki isim. 

Ali Münif Bey'in adını, hatıralarını, Kadıköy çarşı içerisindeki bir sahafta görüp satın almadan önce duymamıştım. Oysa İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin merkez komite üyeliğinin yanı sıra, Talat Paşa dahiliye nazırı iken müsteşarlığını, ardından sadrazam iken Nafia nazırlığını yapmış birisiymiş. 1925 İzmir suikastı davası sonrası idam edilen Cavit Bey'in mülkiyeden sınıf arkadaşı, Adana'nın, Cumhuriyet döneminin ilk belediye başkanlarından, çok partili ilk meclisin de en yaşlı üyesi sıfatıyla ilk başkanlığı görevlerinde de bulunmuş. Yani benim en çok merak ettiğim dönemlerin canlı tanığıymış. Bu kadar önemli birisinin adını duymamış olmanın ayıbı bir yana, bu güne kadar farklı şekillerde, farklı bakış açılarıyla okuduğum bir çok olayı bir de Ali Münif Yeğena'nın penceresinden görmek pek yararlı oldu.

İSİS Yayıncılık tarafından Temmuz 1996'da basılan kitabın, sanırım ilk ve tek baskısından birisini okudum. Anıları yayına hazırlayan ve Ali Münif Bey'in anıları anlatmasına vesile olan isim ise Taha Toros. Taha Bey, eserin başında sunuş adlı bölümde şöyle demiş:

"Osmanlı İttihat ve Terakki hareketinin ve Meşrutiyet döneminin ünlü simalarından olan merhum Ali Münif (Yeğena) ile hayatı hakkındaki sohbetlerimiz 1930 yılının sonlarında başladı. Yengemle kardeş çocuklarıydı. Aralıklarla, Adana'da ve Ankara'da sürdürdüğümüz anılarını tespit çalışmalarımız ölüm yılı olan 1951'de noktalandı. Bir aralık bu anıların Vatan gazetesinde yayınlanması için Malta'daki sürdün arkadaşlarından olan Ahmet Emin Yalman'dan teklif almıştım. Benim uzun süren iç ve dış seyahatlerim nedeniyle, bunu o yıllarda gerçekleştiremedik. Daha sonra Akşam gazetesi sahibi Kazım Şinasi Dersan'ın ilgilenmesiyle, Ali Münif Bey'in anıları 1955 yılında bu gazetede yayınlandı." 

Anıları okumak çok yaralı oldu. Bilmediğim ya da farklı okuduğum bir çok konuda birinci elden tanıklıkları öğrendim. Bir diğer kazanç ise Taha Toros ismini öğrenmem oldu. Türkiye'nin belki de en büyük arşivcilerinden birisiymiş rahmetli Toros. 2012 yılında vefatının ardından İstanbul Şehir Üniversitesi arşivini satın almış ve hatta İstanbul ile ilgili olanlar sayısallaştırılarak araştırmacıların kullanımına sunulmuş. Arşivin biblografyasına buradan erişebilirsiniz. Kilit resmine tıkladığınızda listeyi pdf olarak bilgisayarınıza kaydedebilirsiniz. 

Taha Toros'un vefatının ardından oğlu Kamil Toros şöyle demiş:

"Dadaloğlu’nu edebiyat dünyasına kazandıran, Yaşar Kemal’e okuma-yazma öğreten, Atatürk’ün Adana ziyaretinde ona şiir okuyan, birçok önemli adlarla arkadaşlık - dostluk - yarenlik eden Taha Toros…Bir ömür düşünün ki, bir asırdan uzun sürsün... Bir ömür düşünün ki, içinde Atatürk’ten De Gaulle’e, Yahya Kemal’den Nazım Hikmet’e, Orhan Kemal’den Yaşar Kemal’e, Muhsin Ertuğrul’dan Haldun Taner’e ve daha kimlere kimlere... Kaç büyük insan sığsın bir ömre?

Altınşehir Adana adlı derginin Kamil Toros ile yaptığı söyleşiden bir alıntı daha yapmak isterim. Söyleşinin tümüne buradan erişebileceğinizi de belirterek...

AA: Adanalı sanatçılarla ilişkisi nasıldı?K.T.: Adana’dan geleni gideni eksik olmazdı pek. Orhan Kemal arkadaşıydı mesela. Yaşar Kemal’le ilgili olarak küçük bir anekdot anlatabilirim: Yaşar Kemal’le babam çok iyi tanışırlardı. Adana Ticaret Odası’nda umumî kâtipken, Yaşar Kemal’i hademe olarak ilk işe alan kişi babamdır. Yaşar Kemal o zaman okuma yazma bilmiyor, öğle tatillerinde kütüphanede sürekli kitap karıştırırken görünce Yaşar Kemal’i, ona okuma yazma öğretiyor. Yeni çıkmış harf devrimine istinaden şimdiki alfabemizi tanıtmak şeklindedir. Okur yazar olanların çoğu hâlâ eski harfleri kullanırmış o zamanlar. Yaşar Kemal, Erdal İnönü ile birlikte annemin cenazesine katılmıştı. Abidin Dino Adanalı değil ama Adana’da bulunmuşluğu var, onunla 1960’lı yıllarda Paris’te tanışırlar, çok yakın arkadaştılar. Babama iki resmini hediye etmiştir."