Elveda Güzel Vatanım / Ahmet Ümit

Ahmet Ümit'in İttihat ve Terakki konulu bir roman hazırlığında olduğunu okuduğumda sanırım Paris'teydim. Rue des Ecoles sokağında dolaşırken bir yandan da Ümit'in romanında buraları nasıl anlatılacak diye düşünüyordum. Bilmeyenler için belirteyim Rue des Ecoles, İttihat ve Terakki Cemiyeti Paris şubesinin bulunduğu sokak. Merak edenler için de ekleyeyim, bina halen ayakta ve elbetteki üzerinde bir zamanlar İttihat ve Terakki Cemiyeti merkezi olduğuna ilişkin hiç bir bilgi yok. 

Elveda Güzel Vatanım, 576 sayfalık, hacimli bir roman. Ümit, Paris'ten Selanik'e, romanın geçtiği mekanlarda epey dolaşmış, söyleşilerinde anlattığına göre. Romanın önemli bir bölümü ise Ümit'in yaşadığı ve sokaklarını iyi bildiği İstanbul'da geçiyor. Geçtiğimiz hafta içerisinde 36 saatlik bir İstanbul ziyaretim oldu. Bu 36 saat içerisine Pera Palas'ta bir Türk kahvesi de sığdırdım. Roman, elbette yanımdaydı ve sağolsun pastanedeki görevlinin anlattıklarıyla romanın yazılış günlerine de tanıklık etme olanağım oldu. Ahmet Ümit, Pera Palas'a sık gelirmiş, anlatılana göre. Romanın ana mekanı Pera Palas olunca, bu ilgiye şaşmadım. Benim için şaşırtıcı olan ise Mustafa Kemal'in Pera Palas'ta uzun bir dönem ikamet ettiği bilgisi oldu. Romanın kahramanı Şehsuvar Sami gibi biraz belki, suikast tehlikesine karşı böyle bir tercihte bulunmuş Mustafa Kemal, bilemeyiz elbette. 

Başarılı bir roman için anlatılan mekanları tanımak önemli sanırım. Selanik'i pek iyi bilmem, hepi topu bir kaç gün geçirdim. Ancak Paris, Ankara'nın dışında en uzun yaşadığım kent. Romanda Paris'in geçtiği yerlerde dolaşmışlığım var. Elbette ben, 2014 Paris'inde gezdim, anlatılan ise 1900'lerin başları. İşin güzel yanı ise Paris'te mekanlar o kadar sık değişmiyor. 1800'lerin ikinci yarısından sonra yapılmış binaların büyük bölümü ayaktaydı halen. Bu uzun ve muhtemelen gereksiz girişten sonra gelelim romana. 

Öncelikle, siyaseti Kurtlar Vadisi, Osmanlı tarihini ise Muhteşem Yüzyıl dizisinden öğrenebileceğini düşünen bir kitle var. Böylesi insanların yaşadığı bir ülkede İttihat ve Terakki'nin tarihini de bir roman ile öğrenebileceğini zannedenlerin çok olacağı hesaplanmış olacak ki 250.000 adetlik ilk baskısı yapılmış. Yayıncı değilim gerçi ancak normalde bir kaç binlik baskılar yapıldığını biliyorum. Ayşe Kulin'in kitapları için bile en fazla 150.000 adetlik ilk baskı sayısı görmüştüm. Bu anlamda belki de 250.000 adetlik ilk baskı rekordur. 

Ahmet Ümit, bana kalırsa polisiyeyi çok iyi yazıyor. Bu güne kadar 3 roman 2 öykü kitabını okumuşum. Elveda Güzel Vatanım'dan önce İstanbul'un fethi ve Fatih ile ilgili bir roman yazmıştı. Onu okumadım. Bu yüzden tarihi konuları, polisiye ile harmanlaması konusunda bir genel yorum yapamayacağım. Ancak, bu son romanında polisiyelerinde alışageldiğimiz heyecanlı kurgu yok. Bunun yerine tarihsel olayları yazmanın endişesi var. Özellikle Şehsuvar Sami'nin aşkı, romanı sürükleyici kılıyor. Bu aşka ilişkin çatışma, romanın sonlarına doğru ortadan kalkınca, işin doğrusu okumanın da tadı kalmadı benim için. 

Peki, Ümit tarihi olaylara nasıl yaklaşmış? Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş hikayesi hep 1919 ile başlatılır. Ondan önceki tüm mücadeleler göz ardı edilir. İttihat ve Terakki'nin birinci dünya savaşı öncesindeki mücadelesi ise hep gözden ırak tutulur. Mesela 31 Mart ayaklanmasında ben ayaklanmanın ertesi günü yıldırım ordularının İstanbul'a geldiğini düşünürdüm oysa 10 gün kadar sürmüş yeniden düzenin sağlanması. Bir başka bilmediğimi fark ettiğim ise Mustafa Kemal'in Bandırma vapurunda bir heyet ile birlikte Anadolu'ya geçtiği gerçeği. Ahmet Ümit, birçoklarının bilmediği bir tarihi anlatmış romanında. Bunu yaparken, kullandığı karakter Şehsuvar Sami adında bir fedai. Fedai bölüğü, İttihat ve Terakki'nin vurucu gücü, suikast timi. Yasadışı ne kadar iş varsa yaptırdığı insanlar. 

Ümit'in romanını okuyunca temel sorumlunun Enver olduğu gibi bir izlenime kapılıyor insan ister istemez. Gerçi şimdi hakkını yemeyelim, bir kaç yerde iktidara hazır olmayan bir yapıdan bahsetmiş karakterleri aracılığıyla, ancak gene de asıl sorumluların İttihat ve Terakki'nin asker kanadı, yani Enver ve Cemal paşalar olduğu vurgusu var. Talat Bey ile daha mülayim, daha politik ve uzlaşmacı olarak tarif edilmiş. 

Roman 1907 ile başlıyor ve 1926'da bitiyor. Karakterlerden büyük bölümü gerçekten yaşamış kişiler. Süleyman Askeri, Kuşçubaşı Ekrem, Mülazım Atıf gibi adı Enver, Cemal ve Talat kadar bilinmeyen İttihat ve Terakki'nin kurucu unsurları romanda yer almış. Döneme ilişkin çok sayıda anı okuyan birisi olarak Kazım Karabekir'in de romanın başlarında yer alması gerektiğini düşünüyorum. Ayrıca dönemin gazetecisi Hüseyin Cahit Yalçın, özellikle meşrutiyetin ilanının ardından İstanbul'a gelen Talat Bey ile görüşmesini anlattığı anılarından yararlanılsaymış daha iyi olurmuş gibi geldi bana. Elbette bunlar işin ayrıntısı. 

Sonuçta, kurgusu tarihsel gerçeklerle bezenmiş bir polisiye / aşk romanı var karşımızda. Ben büyük keyif alarak kısa sayılabilecek bir sürede okudum.